Öğrencilerime beş altı yıl kadar önce bu kitabı yazdığımı söylemiştim seminerlerde. Ama tamamlanması bu güneymiş. Aslında şimdi kitabın gecikmesi çok iyi oldu diyebiliyorum. Çünkü son yıllar içerisinde, mast hücrelerine eklenen yeni bilgilerle, hastalıkların patogenezini daha rahat açıklayabiliyorum.
Mast Hücrelerinin Gizi
Bence ilaç dünyasının, artık pek çok zor hastalıkta rolü kabul edilen mast hücrelerine, bazofillere yönelik etkili ilaç çalışmalarını artırmaları gerekiyor. Bu hücrelerden salgılanan sitokinleri yazmadım, çünkü onlara karşı çok yoğun çalışmalar olduğunu biliyorsunuz. Örneğin anti-TNF yüzyılın başından beri gündemde. Aslında hem mast hücrelerinin hem de eozinofillerin membranlarını stabilize eden ve içlerindeki proteinlerin ve sitokinlerin boşalmasını azaltan ilaçlar çok uzun zamandan beri kullanılmaktadırlar. Bu ilaçlara mast hücre stabilizörleri veya inhibitörleri adı verilir. Yan etkileri fazla değildir. Neredeyse 1976’dan beri gündemde olanlar ketotifen ve disodyum kromoglikat (disodium cromoglycate) , bizim ana kitaplarımızda, gıda alerjileri ve eozinofilik sindirim sistemi hastalıklarında, başlangıçta kullanılacak ilaçlar olarak hala önerilmektedir.
Disodyum kromoglikatı ilk kullandığım yıllarda bir senenin ancak birkaç ayında eczanelerde bulunurdu. Üstelik ketotifene göre hem çok pahalı bir ilaçtı hem de daha sık alınması gerekirdi. Bu nedenle ben de ağırlıklı olarak ketotifen kullandım hastalarıma. Alındığı ilk günlerde halsizlik ve uyku hali yapması dışında önemli bir yan etkisi olmayan güzel bir ilaçtır. Ama deneyimlerime göre birlikte gıda kısıtlaması da gerekmektedir.
Mast hücre stabilizörleri olarak 1980 ve 90’lı yıllarda sentez edilmiş başka ilaçlar da bulunmaktadır. Bunları hiç denemedim, etkilerini bilmiyorum, adlarını son yıllarda yazılmış bir derlemeden aldım, kullanıma başlama yıllarını da sizin için tek tek araştırıp buldum. Azelastine (1979), epinastine (1987), olopatadine (1992). Gene o yıllarda kullanılmaya başlayan tranilast (1985) da mast hücre stabilizörü olarak etki etmektedir. Japonya ve Çin kaynaklı bir ilaç olan tranilast, bugün mast hücreleriyle ilişkili pek çok hastalıkta yararlı bulunmaktadır (38) . Hatta yeni yapılan bir çalışmada, mast hücreleri üzerine etkili olduğu deneysel kolitlerde bile gösterilmiştir (39). O çalışmada oxazolonla oluşturulan deneysel ülseratif kolitte ana rolü mast hücrelerinin oynadığı da saptanmıştır.
İlaçların Etkisi
Ayrıca bu kitabı yazarken okuduğum bazı çalışmalar bana, çok iyi bildiğimiz ve belirli hastalıkların tedavisinde ana ilaç olarak kullandığımız ilaçların mast hücreler ve eozinofiller üzerine etkili olduklarını gösterdi. Örneğin hem inflamatuvar bağırsak hastalıklarında hem de eklem hastalıklarında kullanılan sulfasalazinin eozinofillerden ECP salgılanmasını azalttığı saptanmıştır (56/I). Ursodeoksikolik asidin eozinofil infiltrasyonunu azalttığı gösterilmiştir (75/IV,76/IV Sindirim SH). Hatta yenilerde bu ilacın karaciğer dışında, solunum yollarının da eozinofilik infiltrasyonunu azaltabileceği bildirilmiştir (40). Kolşisinin de tip I alerjik reaksiyonlar üzerine baskılayıcı etkisi saptanmıştır ama mekanizması açıklanamamıştır (55/IV Bağ dokusu H).
D Vitamini
Son yıllarda D vitamini ve immün sistem ilişkisi üzerinde ısrarla durulmaktadır (41). Vit D3 metabolitlerinin IgE-aracılı mast hücre uyarılmasını baskıladıkları gösterilmiştir (42). Bu konu üzerine eğilmeniz de iyi olur.
Sağlık Destek Ürünleri
Hastalarıma genel olarak ilaç olmayan ve sağlıklı destek ürünleri olarak satılan ilaç ve otları pek önermem. Ama burada bazılarına dikkatinizi çekmek istiyorum. Birincisi flavonoid quercetin adındaki bir maddedir. Hakkında, 1950’ lerden beri hem de tıp literatüründe, birbirinden çok farklı hastalıklarda sayısız olumlu yayın bulunmaktadır. Son yıllarda yapılan bir çalışmada mast hücreleri üzerine, disodium cromoglycate’a göre daha etkili bulunmuştur (43). İkincisi Kore’de ve uzak doğuda çeşitli amaçlarla kullanılan bir bitkidir. Mast hücreler üzerine etkili olduğu farelerde gösterilmiştir (44). Çok eskiden beri halk arasında her derde deva bir bitki olarak bilinen kudret narının da, yenilerde Çin’den yapılmış bir çalışmada, mast hücrelerinin üzerine baskılayıcı etki gösterdiği saptanmıştır (45). Zerdeçal, kökleri baharat olarak kullanılan, sarı rengi yüzünden de E100 koduyla renk verici katkı olarak gıdalara eklenen bir bitkidir. Son yıllarda sağlığa yararlı bitkiler arasında sık sık adı geçmektedir. Mast hücreleri üzerine de baskılayıcı etkisi gösterilmiştir (46). Yeni yazılmış bir derlemede mast hücre stabilizörleri, sentetik, yarı-sentetik ve doğal olarak üçe ayrılarak değelendirilmektedir (69). Doğal olanların sayısı şaşırtıcı derecede fazladır.
Bu arada sakın “Hocam eski ilaçlara ne gerek var, yeni ilaçlar yapıldı, biyolojik ajanlar varken niye bunları bize öneriyorsun″ demeyin. Evet, son yüzyılda hem otoimmün hastalıklarda rol oynayan sitokinlere, hem de alerjik hastalıklarda rol oynayan IgE antikorlarına ve eozinofillerin kemik iliğinden yapılmasını, dokularda toplanmasını sağlayan sitokinlere yönelik ilaçların sentez edildiğini biliyoruz. Bunlar o maddelere karşı, hayvanlarda veya başka insanlarda geliştirilmiş antikorlardır. Aslında alerjik hastalıklara yönelik olanların, diğerlerine göre yan etkileri daha azdır ama bazen onlarda da ciddi yan etkiler gelişebilmektedir. Her şeyden önce protein yapısındadırlar ve onlara karşı bu kişilerde kolayca alerjik reaksiyonlar gelişebilmektedir. Diğer bazı ciddi yan etkileri yanında çok pahalı, ülke ekonomisini zorlayan ilaçlardır. Tabii gerek duyulduğunda kullanılacaklar ama önce yukarıda yazdıklarımı göz ardı etmeyin. Ayrıca biyolojik ajanlara değil en basit kortizona bile başlamadan, gerektiğinde total IgE, gıdalara özel IgE, IgA ve IgG AGA ve ASCA ve gıdalara özel IgG yapılması için hastanızdan 15-20 cm³ kan alıp, serumunu 4-5 tüpe ayırarak -20C⁰’de saklamanızı öneririm. İlaçlarla sonuç alamadığınız olgularda gıda kısıtlamalarının yararını göreceksiniz. Kullandığınız ilaçların test sonuçlarını etkilememesi için kanın önceden alınmasını istedim.
Gıda Kısıtlaması
Diğer önemli bir konu da gıda kısıtlaması uyguladığınız hastalarda bazı mineral ve vitamin eksikliklerinin gelişebileceğini aklınızdan çıkarmamanızdır. Daha önce de yazdığım bir çalışmada süt kısıtlaması yapılanların kalsiyum, çinko ve vitamin B2, yumurta kısıtlaması yapılanların vitamin A, B1,B2, B3 ve kolesterolü, un ve soya kısıtlaması yapılanların kalsiyum, fosfor, potasyum, çinko, vitamin B2, B3 ve B6’yı, sığır eti, domuz eti ve tavuk kısıtlaması yapılanların demiri az aldıkları bildirilmiştir (20/III). Ülkemizden yapılmış bir çalışmada da glutensiz diyet altındakilerin, un kısıtlamasında yazılanlara ek olarak vitamin E ve magnezyumu da az aldıkları gösterilmiştir (70). Magnezyum eksikliğinin çeşitli belirtileri arasında kas krampları ve aritmiler unutulmamalıdır.
55/IV Bağ dokusu H. Kelly SJ, Uri AJ, Freeland HS, et al. Effects of colchicine on IgE-mediated early and late airway reactions. Chest. 1995 ;107:985-91.
75/IV Sindirim SH. Wirth HP, Meyenberger C, Altorfer J, Ammann R, Blum HE. [Eosinophilia in primary biliary cirrhosis: regression under therapy with ursodeoxycholic acid]. Schweiz Med Wochenschr. 1994;124:810-5.
76/IV Sindirim SH. Yamazaki K, Suzuki K, Nakamura A, et al. Ursodeoxycholic acid inhibits eosinophil degranulation in patients with primary biliary cirrhosis. Hepatology. 1999;30:71-8.
38. Darakhshan S, Pour AB. Tranilast: a review of its therapeutic applications. Pharmacol Res. 2015;91:15-28.
39. Chu HQ, Li J, Huang HP, Hao WD, et al. Protective effects of tranilast on oxazolone-induced rat colitis through a mast cell-dependent pathway. Dig Liver Dis. 2015 . pii: S1590-8658(15)00615-5.
40. Willart MA, van Nimwegen M, Grefhorst A, et al. Ursodeoxycholic acid suppresses eosinophilic airway inflammation by inhibiting the function of dendritic cells through the nuclear farnesoid X receptor. Allergy. 2012 ;67:1501-10.
41.Toniato E, Spinas E, Saggini A, et al. IMMUNOMODULATORY EFFECTS OF VITAMIN D ON SKIN INFLAMMATION. J Biol Regul Homeost Agents. 2015;29:563-7.
42. Yip KH, Kolesnikoff N, Yu C, et al. Mechanisms of vitamin D₃ metabolite repression of IgE-dependent mast cell activation. J Allergy Clin Immunol. 2014;133:1356-64
43. Weng Z, Zhang B, Asadi S, et al. Quercetin is more effective than cromolyn in blocking human mast cell cytokine release and inhibits contact dermatitis and photosensitivity in humans. PLoS One. 2012;7:e33805.
44. Li GZ, Chai OH, Lee MS, et al. Inhibitory effects of Houttuynia cordata water extracts on anaphylactic reaction and mast cell activation. Biol Pharm Bull. 2005;28:1864-8.
45. Bao B, Chen YG, Zhang L, et al. Momordica charantia (Bitter Melon) reduces obesity-associated macrophage and mast cell infiltration as well as inflammatory cytokine expression in adipose tissues. PLoS One. 2013;8:e84075.
46. Kinney SR, Carlson L, Ser-Dolansky J, Thompson C, et al. Curcumin Ingestion Inhibits Mastocytosis and Suppresses Intestinal Anaphylaxis in a Murine Model of Food Allergy. PLoS One. 2015;10:e0132467.
69. Finn DF, Walsh JJ. Twenty-first century mast cell stabilizers. Br J Pharmacol. 2013;170:23-37.
70. Balamtekin N, Aksoy Ç, Baysoy G, et al. Is compliance with gluten-free diet sufficient? Diet composition of celiac patients. Turk J Pediatr. 2015;57(4):374-9.
