Bu makalede sıklığı bazı meslek ve hastalık gruplarında yüksek olan, toplumda da %4.3 olarak bildirilen lateks alerjisini özetledim.
Lateks, sütleğengiller familyasından, kauçuk ağacı da denen Hevea brasilienesis’in havayla karşılaştığında katılaşan öz suyudur ve pek çok endüstriyel ürünün yapımında kullanılan doğal kauçuğun ön maddesidir.
Lateksin Hikayesi
Kauçuk ağacı bir Amazon bitkisi olduğu için, kauçuk çok uzun yıllar sadece Güney Amerika’da bilinmiş, Avrupa’nn bu maddeyle tanışması 1770’li yıllarda olmuştur. Su geçirmeyen özelliğinden yararlanılarak önce yağmurluk yapımında kullanılmış, ardından araba lastiği üretimi gündeme gelince, doğal kaynakları artırmak amacıyla, İngilizler tarafından Brezilya kauçukları Asya’da, Singapur, Malezya ve Sri Lanka’da yetiştirilmeye başlanmıştır. Bu arada sentetik kauçuk yapımı da başarılmıştır. Günümüzde kauçuk gereksiniminin üçte ikisi sentetik kauçuktan karşılanmaktadır, doğal kauçuk ise Asya’daki ağaçlardan elde edilmektedir.
Belirgin elastikiyeti nedeniyle tercih edilen doğal kauçuk, çok çeşitli ürünün yapımında kullanılmaktadır. Bunların bazıları; balon, top, hastane eldiveni, bulaşık eldiveni, oyuncak,emzik, biberon, silgi, yapıştırıcı, bebek bezi, yaşlı pedi, çeşitli tıbbi malzeme, prezervatif, ayakkabı, deniz bonesi, dalgıç elbisesi, yağmurluk, boya, araba lastiği ve hortumdur.
Daha fazla bilgiye ulaşabileceğiniz ‘Artık Hastalığımla Baş Edebiliyorum – Mast Hücrelerinin Gizi’ E-kitabı yayında, indirimli olarak satın alıp hemen indirebilirsiniz!
Lateks Alerjisi
Bu doğa harikası maddenin en büyük sorunu, bazı kişilerde alerjiye neden olmasıdır. Lateks alerjisi en çok sağlık ve gıda alanında çalışanlarda gözlenir çünkü lateksten yapılan eldivenler yüz yıldan uzun süreden beri sağlık, kırk yıla yakındır gıda sektöründe kullanılmaktadır. AIDS hastalığından sonra daha da artan eldiven kullanımı nedeniyle lateks alerjisi 1990’lı yıllarda salgın boyutuna ulaşmıştır. Ama daha sonra bu iki grupta hem doğal lateks eldiveni kullanımına hem de eldivenlerin içine pudra serpilmesine getirilen kısıtlamalarla, son yıllarda mesleki lateks alerjilerinde azalma gözlenmiştir.
Ancak toplumda genel anlamda beklenen düşüş olmamıştır (1). Bunun nedeni büyük olasılıkla insanların lateks alerjenleriyle başka yollarla da temas etmeleridir. Örneğin yukarıda sayılanlara ek olarak, bilgisayar klavyesi ve diş fırçası yapımında, telefon kablosu ve elektrik tellerinin kaplanmasında, diş dolgu maddesi, halı arkası yapıştırıcısı ve yatak, yorgan, yastık dolgu maddesi olarak da kullanılır. Hatta Amerika’da sakızlara bile eklenmektedir. Bu durumda lateksiz bir ortamda yaşamak olanaksız gibidir. Zaten dünyadaki lateks tüketimi azalacağına son on dört yılda neredeyse iki katına çıkarak 12 milyon tona ulaşmıştır (2).
Lateks alerjisi nasıl seyreder?
İnsanlar lateksle, eldivenlerde olduğu gibi deriden veya vücutlarına yerleştirilen kateter, idrar sondası gibi aletlerle içten temasla karşı karşıya kalırlar. Havaya karışan lateks alerjenlerinin solunması da bir başka etkilenme yoludur (2,3). Eldiven pudralarından, lateks yapıştırıcılı halılardan, yol yapımında kullanılan lateks içeren ziftlerden, otomobil lastiklerinden havaya karışma bu şekle örnek olarak verilebilir.
Lateks alerjisi ilk kez 1927 de kontakt dermatit adı verilen deri hastalığı şeklinde saptanmıştır. Tip IV alerjiye bağlı gelişen alerjik kontakt dermatitte, deride kızarıklık, kaşıntı ve bazen içi su dolu küçük kabarıklıklar oluşur, alerjenle temas devam ettikçe deri kalın ve kabuklu bir görünüm alır. Daha sonra lateks alerjisinde, IgE-aracılı tip I alerjiye bağlı olarak, rinit, öksürük, astım, deride ürtiker, şişme, karın ağrısı, bulantı, kusma gibi yakınmaların ve anafilaksinin olabileceği anlaşılmıştır (2).
Lateks alerjili kişilerin %50-60’ında bazı meyve ve sebzelere karşı IgE-aracılı alerji vardır (4). Lateks-meyve sendromu denen bu durum bazı gıdalara ait antijenlerle lateks antijenleri arasındaki benzeşmeye bağlı çapraz reaksiyon sonucudur. Bu gıdalar sayıca çok olup muz, kivi, ceviz, avakado, şeftali, mango, ananas, kestane önde gelenlerdir.
Günümüzde lateks alerjisinin sıklığı, sağlık çalışanlarında %9.7, genel popülasyonda %4.3 olarak bildirilmektedir (2). Bir grup insanda da lateks alerjisine uyan yakınmalar olmadan sadece testlerde pozitiflik bulunur. Bu durum yaşlılarda %11.4 (5), sağlık çalışanlarında %12.4 (2) oranlarında saptanmıştır. Aslında pudrasız ve sentetik eldivenlerin kullanımı ile lateks alerjisi sıklığında belirgin azalma gözlenmesine rağmen hala hemşirelerde %20’ye ulaşan oranlar bildirilmektedir (6). Lateks alerjisi sağlık ve besin sektörü dışında da bazı meslek gruplarında artmıştır. Bunlar kauçuk endüstrisinde çalışanlar, ev temizliği yapanlar, bahçıvanlar, kuaförler, boyacılar olarak sıralanabilir. Yoğun trafiği olan yollara yakın yerlerde yaşayanlarda da lateks alerjisi artmıştır (2).
Bazı hastalık gruplarında da lateks alerjisi artmıştır. Bunlar arasında en yüksek oranlar, spina bifida adında omurga gelişim bozukluğu olanlarda bildirilmektedir ve örneğin bir çalışmada %46 bulunmuştur (7). Geçirilmiş ameliyatlar, özellikle küçük yaşta yapılan veya uzun sürenler lateks alerjisi riskini artırır. Ameliyat sayısı arttıkça lateks alerjisi riski de artar. Kateter uygulanması ve hatta insülin enjeksiyonları bile risk faktörleri arasındadır (2). Lateks alerjisi, alerjik hastalıkları olan çocuklarda artmış bulunmuştur (8).
Lateks Alerjisine Karşı Ne yapmalı?
Çok güzel bir çalışmada spina bifidalı hastalarda lateks kullanımı engellendiğinde, lateks alerjisinin azalması yanında diğer alerjilerin de azaldığı saptanmıştır (9). IgE–aracılı alerjilerde mast hücreler anahtar rolü oynar. Bu durumda lateksten uzaklaşılması sadece alerjik hastalıklarda değil mast hücrelerinin rol aldığı, başta otoimmün hastalıklar olmak üzere çeşitli hastalıklarda (bk., Kitap, s.206-207) yararlı olabilir. Aslında testleri pozitif olduğu halde lateks alerjisine uyan yakınmaları olmayanların bir kısmının altında mast hücreleriyle ilişkili alerji dışı bir hastalık yatıyor olabilir.
Hastaları değerlendirirken geçirdiği hastalıkları, ameliyatları ve mesleklerini de göz önüne almak, lateks alerjisi olasılığını göz ardı etmemek ve gerekli testleri yaptırmak iyi olur. Sadece testlerin pozitifliğinde bile hastaların latekssiz ortamda yaşamaları istenebilir ama bu kolay kolay mümkün olmaz. Hiç olmazsa yatak odalarında bazı değişiklikler yapılması, yatak yorgan ve yastığın saf pamuk olanlarla değiştirilmesi, yerdeki arkası yapıştırıcılı halının ve lateks içeren diğer malzemelerin kaldırılması önerilebilir. Bu şeklide mast hücrelerinin her gece 8-10 saat boyunca sürekli uyarılması, alerji ve iltihapta rol oynayan maddeleri salgılaması azaltılarak hastalıklarının tedavisine yardımcı olunabilir.
Kitap: Artık Hastalığımla Baş Edebiliyorum (Mast hücrelerinin gizi), Nobel Tıp Kitabevleri
Kaynaklar
1. Vandenplas O, Raulf M. Occupational Latex Allergy: the Current State of Affairs. Curr Allergy Asthma Rep. 2017;17:14.
2. Wu M, McIntosh J, Liu J. Current prevalence rate of latex allergy: Why it remains a problem? J Occup Health. 2016;58:138-44.
3.Glovsky MM, Miguel AG, Cass GR. Particulate air pollution: possible relevance in asthma. Allergy Asthma Proc. 1997;18:163-6.
4. Nucera E, Rizzi A, Buonomo A, et al. The clinical meaning of positive latex sIgE in patients with food/pollen adverse reactions. Int J Immunopathol Pharmacol. 2012;25:445-53.
5. Grieco T, Faina V, Dies L, et al. LATEX sensitization in elderly: allergological study and diagnostic protocol. Immun Ageing. 2014 May 2;11:7.
6. Supapvanich C, Povey AC, de Vocht F. Respiratory and dermal symptoms in Thai nurses using latex products. Occup Med (Lond) 2013; 63: 425-428.
7. Chua X, Mohamed J, van Bever HP. Prevalence of latex allergy in spina bifida patients in Singapore. Asia Pac Allergy 2013; 3: 96-99.
8. Kimata H. Increased incidence of latex allergy in children with allergic diseases in Japan. Public Health. 2005 Dec;119:1145-9.
9. Blumchen K, Bayer P, Buck D, et al. Effects of latex avoidance on latex sensitization, atopy and allergic diseases in patients with spina bifida. Allergy, 2010;65:1585-93.
Resim Kaynakları
https://commons.wikimedia.org/wiki/Latex#/media/File:Latex.JPG
https://pixabay.com/en/gloves-rubber-black-hygiene-glove-319838/
https://iacdworld.org/wp-content/uploads/2016/11/latex-300×277.jpg
