Beyinciğin (serebellum) ilerleyici bir hastalığıdır. Serebellar atakside hareketlerin dengeli ve amacına uygun yapılmasında bozukluk vardır. Hastalığın çeşitli tipleri bulunur ve çoğu kalıtımsaldır. Ataksili hastaların kalıtımsal olmayanlarının bir bölümünde, glutenin içerdiği gliadine karşı yükselmiş AGA IgG veya IgA antikorları (pozitifliği) veya çölyak hastalığı vardır. Bunlar gluten ataksisi olarak da adlandırılır.
Gluten ataksisi tüm ataksilerin %15’ini, kalıtımsal olmayan ataksilerin de %40’ını oluşturur (7). 1960’lı yıllardan beri, bu hastalıkla çölyak hastalığı ilişkisi üzerinde durulmasına ve olgu bildirimleri yapılmasına rağmen, bu konudaki ilk çalışma 1996’da yayınlanmıştır (8). O çalışmada, nedeni bilinmeyen ataksi ve periferik nöropatisi olan hasta grubunda AGA pozitifliği %56.6 olarak bulunmuştur. Daha sonra kalıtımsal olmayan ataksili hastalarda yapılan çalışmalarda AGA, %11.5 (9), %36 (10) ve %40 (11) gibi farklı oranlarda pozitiflik vermiştir. Çölyak hastalığı beraberliği ise %1.9 (9), %12.5 (12) ve %16.7 (13) oranlarında bildirilmiştir. Bir toplum çalışmasında çölyak hastalığıyla kalıtımsal ataksi arasında ilişki bulunmamıştır (14). İlginç olan, yukarıdaki çalışmalardan birinde kalıtımsal ataksililerde de AGA pozitifliğinin %43 saptanmasıdır ama orada incelenen hasta sayısı 7’dir (11). Küba’dan bildirilen bir çalışmada, 64 kalıtımsal ataksili hastada AGA pozitifliği %23.4 olup, sağlıklı kontrol grubundan (%9,1) istatistiksel olarak anlamlı yüksek bulunmuştur (15). Kalıtımsal ataksilerdeki yüksek AGA oranları, onlarda da glutensiz diyet deneme şansının olabileceğini akla getirmektedir.
Gluten ataksili hastalarda, beyincikteki önemli sinir hücresi olan Purkinje hücrelerine karşı antikorlar bulunduğu ve ayrıca gliadine karşı gelişmiş olan AGA antikorlarının da Purkinje hücreleriyle çapraz reaksiyon oluşturduğu saptanmıştır (16). Bu çalışmayı yapan, aynı zamanda gluten ve sinir hastalıkları konusunu ilk kez gündeme getiren ve daha sonra da tıp bilimine çok şeyler veren Hadjivassiliou ve arkadaşlarıdır. Bu çalışmacılar daha sonra tTGA otoantikorlarının ataksili hastalarda, beyincikte daha belirgin olmak üzere beyindeki damarların çevresinde biriktiklerini göstermiştir (17). Gluten ataksili hastalardaki otoantikorların, beyin dokusuna özel transglutaminaz 6 tipine karşı geliştiği (tTG6A) ve hem IgA hem de IgG grubundan oldukları gösterilmiştir (18). Günümüzde gluten ataksisi artık otoimmün bir hastalık olarak kabul edilmektedir (19, 20).
Gluten ataksisi, glutensiz diyet
Gluten ataksisi genellikle yavaşça ve 50’li yaşlarda başlar. Ani başlama sık değildir. Hastaların ancak küçük bir grubunda sindirim sistemiyle ilgili yakınma vardır. Gluten ataksisi saptandığında yapılması gereken, glutensiz diyet (bk., Kitap, s.91-95) uygulanmasıdır. Glutensiz diyete yanıt, uygulamanın erken başlamasıyla artar (19). Bu yazılanların ışığında sanki glutensiz diyetle iyileşen hasta bildiriminin çok fazla sayıda olduğunu düşünülebilir ama öyle değildir. Glutensiz diyet uygulanan hastaların bazılarında iyileşme olmuş bazılarında da yanıt alınamamıştır (10, 11, 21-22). Bu konuda fazla sayıda hasta içeren çalışmada, glutensiz diyeti uygulayan 26 hastayla, kabul etmeyen 14 hasta karşılaştırılmıştır (23). Diyet uygulayanların ataksi testlerinde belirgin düzelme olmuştur. Ama yazarların ısrarla üzerinde durdukları konu, kısıtlamanın çok sıkı bir şekilde yapılmasıdır.
Ayrıca günümüzde otoimmün hastalıklarla mast hücre ilişkisi üzerinde durulmaktadır. Bu durumda hastalarda mast hücre uyarılmasını azaltmak için elden gelen yapılmalıdır ve kitabın V. bölümünde anlatıldığı şekilde genel ve kişiye özel önerilere uyulmalıdır.
Öneri: Bu hastaların veya ailelerinin “Nörolojik hastalığı olanlara öneriler ″ bölümünü okumaları iyi olur.
Kitap: Artık Hastalığımla Baş Edebiliyorum (Mast Hücrelerinin Gizi), Nobel Tıp Kitabevleri.
7. Hadjivassiliou M, Sanders DD, Aeschlimann DP.Gluten-related disorders: gluten ataxia. Dig Dis. 2015;33:264-8.
8. Hadjivassiliou M, Gibson A, Davies-Jones GA, Lobo AJ, Stephenson TJ, Milford-Ward. A Does cryptic gluten sensitivity play a part in neurological illness? Lancet. 1996; 347(8998):369-71.
9. Bürk K, Bösch S, Müller CA, Melms A, Zühlke C, et al. Sporadic cerebellar ataxia associated with gluten sensitivity. Brain. 2001; 124:1013-9
10. Ihara M, Makino F, Sawada H, Mezaki T, Mizutani K, et al. Gluten sensitivity in Japanese patients with adult-onset cerebellar ataxia. Intern Med. 2006: 45:135-40.
11. Lock RJ, Tengah DP, Williams AJ, Ward JJ, Bingley PJ, et al.Cerebellar ataxia, peripheral neuropathy, “gluten sensitivity” and anti-neuronal autoantibodies. Clin Lab. 2006; 52:589-92.
12. Pellecchia MT, Scala R, Filla A, De Michele G, Ciacci C, Barone P. Idiopathic cerebellar ataxia associated with celiac disease: lack of distinctive neurological features. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 1999; 66:32-5.
13. Luostarinen LK, Collin PO, Peräaho MJ, Mäki MJ, Pirttilä TA. Coeliac disease in patients with cerebellar ataxia of unknown origin. Ann Med. 2001; 33:445-9.
14. 15. Ludvigsson JF, Olsson T, Ekbom A, Montgomery SM. A population-based study of coeliac disease, neurodegenerative and neuroinflammatory diseases. Aliment Pharmacol Ther. 2007; 25:1317-27.
15-14 Almaguer-Mederos LE, Almira YR, Góngora EM, et al. Antigliadin antibodies in Cuban patients with spinocerebellar ataxia type 2. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2008 Mar;79(3):315-7.
16. Hadjivassiliou M, Boscolo S, Davies-Jones GA, et al . The humoral response in the pathogenesis of gluten ataxia. Neurology. 2002; 58:1221-6.
17. Hadjivassiliou M, Mäki M, Sanders DS, et al., Autoantibody targeting of brain and intestinal transglutaminase in gluten ataxia.Neurology. 2006 Feb 14;66(3):373-7.
18. Hadjivassiliou M, Aeschlimann P, Strigun A,et al. Aeschlimann Autoantibodies in gluten ataxia recognize a novel neuronal transglutaminase. Ann Neurol. 2008;64:332-43.
19. Sapone A, Bai JC, Ciacci C, et al. Spectrum of gluten-related disorders: consensus on new nomenclature and classification. BMC Med. 2012; 10:13.
20. Mitoma H, Adhikari K, Aeschlimann D, Et al., Consensus Paper: Neuroimmune Mechanisms of Cerebellar Ataxias. Cerebellum. 2015 Mar 31. [Epub ahead of print]
21. Ghazal FA, Singh S, Yaghi S, Keyrouz SG. Gluten ataxia: an important treatable etiology of sporadic ataxia. Int J Neurosci. 2012; 122:545-6.
22. Diaconu G, Burlea M, Grigore I, Anton DT, Trandafir LM. Celiac disease with neurologic manifestations in children. Rev Med Chir Soc Med Nat Iasi. 2013; 117:88-94.
23. Hadjivassiliou M, Davies-Jones GA, Sanders DS, Grünewald RA. Dietary treatment of gluten ataxia. J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2003;74:1221-4.
