Romatoid artrit genellikle el ve ayak parmakları, bilek eklemleri gibi küçük eklemler yanında diz, dirsek kalça ve omuz eklemlerinin tutulduğu otoimmün bir hastalıktır. Eklemlerde iltihap yanında zaman içerisinde kıkırdak ve kemik hasarları ve şekil bozuklukları oluşur. Bu hastalarda eklem yakınmalarına ek olarak halsizlik, deri altında küçük nodüller, akciğer ve kalp zarı tutulması, periferik nöropati, damar iltihabı ve kan testlerinde değişmeler görülür. Hastaların çoğunda romatoid faktör adındaki otoantikor pozitiftir.
Romatoid artrit, mast hücreleri, eozinofiller ve alerji
Romatoid artritte mast hücreleri ve eozinofillerle ilgili çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Eklem zarındaki mast hücrelerinin hastalığın oluşmasında rolü olabileceği sonucuna varılmıştır (2-5). Yakınlarda yapılmış bir çalışmayla da eklem zarındaki mast hücrelerinin IgG antikorları aracılığıyla uyarıldığı gösterilmiştir (15/I).
Romatoid artritle alerjik hastalıklar arasında pozitif bir ilişki bulunmaktadır (6). Bu, biri arttığında diğerinde de artış görülmektedir demektir. Astımlı hastalarda romatoid artrit sıklığı anlamlı olarak artmıştır (57/IV Endokrin SH).
Romatoid artrit ve çölyak hastalığı
Romatoid artritte çölyak hastalığı sıklığı, çalışmalardan birinde %0.6 olarak bildirilmiştir (7). Bir başka çalışmada da, bu hastalarda çölyak hastalığı tanısı için değerli olan tTGA %1.2 oranında pozitif bulunmuştur (8).
Romatoid artrit ve gıdalar
Romatoid artritte, yakınmalarla gıda ilişkisi bazı hastalar tarafından gündeme getirilen bir durumdur. Literatürde, 1980 ve 1990’lı yıllarda özellikle süt ve ürünlerine bağlı romatoid artrit olguları bildirilmiştir. Romatoid artritte, glutenin içerdiği gliadine karşı olan IgG AGA %19, IgA AGA %34 hastada pozitif saptanmıştır (8).
Süt ve gluten dışında başka gıdalara ait bilgiler de bulunmaktadır. Örneğin 25 yıllık hastalığı ve akciğer tutulumu olan, ve giderek kötüleşen romatoid artritli bir olguda, diyetten mısır uzaklaştırıldıktan sonra iyileşme gözlendiği bildirilmiştir (9).
Diyet konusunda en aşırı uygulama hem glutensiz diyet hem de vegan diyetinin yapıldığı çalışmadır. Vegan diyeti her türlü hayvani gıdanın süt, yumurta da dahil olmak üzere yenmediği bir diyettir. Çalışmacılar, bu diyeti uygulayanların bir bölümünde düzelme saptandığını bildirmiş ve bu durumu gıda antijenlerine karşı oluşmuş bağışıklık yanıtlarının azalmasıyla açıklamışlardır (10). Bir başka çalışmada da alerjeni az diyetle hastaların yakınmalarında azalmalar gösterilmiştir (11).
Yaklaşık 25 yıl önce süt ve un proteinlerine karşı oluşmuş antikorlarla, romatoid artritte yükselen romatoid faktör arasında ilişki saptanmıştır (12). Bu çalışma, gıdalarla bir otoantikor ilişkisi göstermesi yanında, bilimsel olarak gıdalarla otoimmün hastalık ilişkisi kurulması açısından da çok önemli bir çalışmadır. Hem de bu ilişki, gıdalara karşı yükselmiş olan IgG antikorlarıyla kurulmuştur.
Daha sonra yapılmış çok güzel bir çalışmada romatoid artritli hastalar arasında, gıdalarla oluşan çeşitli yakınmaların sıklığı %27 bulunmuştur. Bu durum toplumdaki oranlara benzer olarak bildirilmiştir. Hastaların 27’sine, bağırsağa gıda antijenleri verilerek uygulanan alerji testi yapılmıştır. Hastaların %11’inde inek sütüne karşı kuvvetli, %22’sinde de orta şiddete reaksiyon gözlenmiştir. Glutene karşı %33 oranında orta şiddete reaksiyon saptanmıştır. Bu testin sonuçlarıyla hastaların bildirdikleri gıdalar birbirini tutmamıştır (13). Bağırsağa antijen verilerek yapılan test, gıda alerjilerinin tanısında değerli ve hassas bir testtir. Hem süt hem de gluten için verilen oranlar çok yüksektir ve bu hastalıkta gıda alerjilerinin rolünün ciddiyetle ele alınması gerekliliğini ortaya çıkarmaktadır. Ayrıca çalışmanın en güzel yanı, hangi gıdanın etki ettiğinin öyle kolay kolay hasta tarafından anlaşılamayacağını göstermesidir ve bu durumda da bildirilen alerji IgE-aracılı değildir.
Ancak ülkemize ait bir çalışmada hastalara, gıdalar için deri prik testleri yapılmış ve bir süre onlara göre diyet uygulandıktan sonra kesilen gıdalar verilerek değişiklikler değerlendirilmiştir. Hem hastaların yakınmalarında hem de muayene ve kan bulgularında farklılıklar saptanmıştır (14). Deri prik testi, IgE-aracılı alerjilerde rol oynayan alerjeni tanıyan bir testtir.
Romatoid artritli hastalarda ekmek ve bira mayasına ait ASCA IgG ve IgA, sağlıklı kontrol grubundan istatistiksel olarak farklılık göstermemiştir. Ama ASCA IgA neredeyse sağlıklıların iki misli kadar olup %17.7 kişide pozitiflik vermiştir (15).
Öneriler: Önemli ve hastayı çok zorlayan bir otoimmün hastalık olduğu için, mast hücrelerinin uyarılmasını azaltmak amacıyla, öncelikle kitabın V. bölümündeki genel önerilere elden geldiğince uyulması, bu arada ev içi havası alerjenlerini daha etkin bir şekilde uzaklaştırmak için deri prik ve/veya IgE testlerinin yapılması iyi olur. Tedaviye yanıtsız olgularda, izleyen doktorun da onayı alınarak, kişiye özel önerilerden A ve C planlarının uygulanması iyi sonuçlar verebilir. Ayrıca, lupuslu hastamın mektuplarının (bk. s. 179 ve s. 271) okunmasını öneririm. Lupus bağ dokusu hastalıklarının en iyi örneğidir.
Kitap: Artık Hastalığımla Baş Edebiliyorum (Mast Hücrelerinin Gizi), Nobel Tıp Kitabevleri.
2. Nakano S, Mishiro T, Takahara S, et al. Distinct expression of mast cell tryptase and protease activated receptor-2 in synovia of rheumatoid arthritis and osteoarthritis. Clin Rheumatol. 2007;26:1284-92.
3. Ruschpler P, Lorenz P, Eichler W, et al. High CXCR3 expression in synovial mast cells associated with CXCL9 and CXCL10 expression in inflammatory synovial tissues of patients with rheumatoid arthritis. Arthritis Res Ther. 2003;5:R241-52.
4. Suurmond J, Dorjée AL, Boon MR, Knol EF, Huizinga TW, Toes RE, Schuerwegh AJ. Mast cells are the main interleukin 17-positive cells in anticitrullinated protein antibody-positive and -negative rheumatoid arthritis and osteoarthritis synovium. Arthritis Res Ther. 2011;13(5):R150. Epub 2011 Sep 20.
5. Shin K, Nigrovic PA, Crish J, Boilard E, McNeil HP, Larabee KS, et al. Mast cells contribute to autoimmune inflammatory arthritis via their tryptase/heparin complexes.J Immunol. 2009;182(1):647–656.
6. Karsh J, Chen Y, Lin M, Dales R. The association between allergy and rheumatoid arthritis in the Canadian population. Eur J Epidemiol. 2005;20(9):783-7.
7. Francis J, Carty JE, Scott BB. The prevalence of coeliac disease in rheumatoid arthritis. Eur J Gastroenterol Hepatol. 2002;14:1355-6.
8. Castillo-Ortiz JD, Durán-Barragán S, Sánchez-Ortíz A, Ramos-Remus C. [Anti-transglutaminase, antigladin and ultra purified anti-gladin antibodies in patients with a diagnosis of rheumatoid arthritis]. Reumatol Clin. 2011;7:27-9.
9. Williams R. Rheumatoid arthritis and food: a case study. (Br Med J (Clin Res Ed). 1981;283(6290):563.
10. Hafström I, Ringertz B, Spångberg A, et al. A vegan diet free of gluten improves the signs and symptoms of rheumatoid arthritis: the effects on arthritis correlate with a reduction in antibodies to food antigens. Rheumatology (Oxford). 2001;40:1175-9.
11. van de Laar MA, Aalbers M, Bruins FG, et al. Food intolerance in rheumatoid arthritis. II. Clinical and histological aspects. Ann Rheum Dis. 1992;51:303-6.
12. O’Farrelly C, Price R, McGillivray AJ, Fernandes L. IgA rheumatoid factor and IgG dietary protein antibodies are associated in rheumatoid arthritis. Immunol Invest. 1989 ;18:753-64.
13. Lidén M, Kristjánsson G, Valtysdottir S, Venge P, Hällgren R. Self-reported food intolerance and mucosal reactivity after rectal food protein challenge in patients with rheumatoid arthritis. Scand J Rheumatol. 2010;39:292-8.
14. Karatay S, Erdem T, Kiziltunc A, et al. General or personal diet: the individualized model for diet challenges in patients withrheumatoid arthritis. Rheumatol Int. 2006;26:556-60. Epub 2005 Jul 16.
15. Riente L, Chimenti D, Pratesi F,et al. Antibodies to tissue transglutaminase and Saccharomyces cerevisiae in ankylosing spondylitis and psoriatic arthritis. J Rheumatol. 2004;31:920-4.
15/I. Lee H, Kashiwakura J, Matsuda A, Watanabe Y, Sakamoto-Sasaki T, et al. Activation of human synovial mast cells from rheumatoid arthritis or osteoarthritis patients in response to aggregated IgG through Fcγ receptor I and Fcγ receptor II. Arthritis Rheum. 2013; 65:109-19.16.
57/IV Endokrin SH. Hemminki K, Li X, Sundquist J, Sundquist K. Subsequent autoimmune or related disease in asthma patients: clustering of diseases or medical care? Ann Epidemiol. 2010;20:217-22.
