Hiperparatiroidizm paratiroit bezlerinin fazla çalışmasına verilen addır. Paratiroit bezleri tiroit bezinin arkasında yerleşmiş 4 adet küçük bezdir. Paratiroit bezleri tarafından salgılanan parathormon kan kalsiyum seviyesini ayarlar. Hiperparatiroidizmde paratiroit bezi fazla çalışır ve parathormon artmıştır. Bu durum, kan kalsiyum seviyesinin
yükselmesine, fosfat seviyesinin düşmesine neden olur.
Hiperparatiroidili hastaların yarısında yakınma yoktur. Diğerlerinde sık tekrarlayan böbrek taşları, kemik erimesi, tekrarlayan kırıklar ve hatta “osteitis fibroza sistika” adı verilen kemik değişiklikleri bulunur. Bu son değişiklikte kemiklerde kistler oluşur ama, artık günümüzde tanının erken konulması sonucu bu ilerlemiş şekil fazla gözlenmemektedir. Hastalarda sık olarak, kaslarda güçsüzlük ve çabuk yorulma yakınmaları vardır. Depresyon, bulantı, kusma, kabızlık bulunabilir.
Hiperparatiroidizm primer veya sekonder olabilir. Primer, açıklanabilir bir başka hastalığa veya nedene bağlı olmadan gelişen hastalıkları anlatmak için kullanılır. Bir grup hastalık da bir hastalığın seyri sırasında veya kullanılan bir ilaca bağlı olarak ortaya çıkabilir. Bunları tanımlamak için sekonder sözcüğü kullanılır. Primer
hiperparatiroidizm nedenleri arasında başta, bezlerin adenomları (iyi huylu tümörler) ve bezlerdeki hücre sayısının artması sonucu fazla çalışması gelir.
Çölyak hastalarında kalsiyum ve D vitamini emiliminin azalması sonucu, eksikliği kapatmak için paratiroitlerin fazla çalışmasına bağlı olarak sekonder hiperparatiroidizm gelişebilir. Kronik böbrek yetmezliği de sekonder hiperparatiroidizme neden olur. Bipolar hastalık tedavisinde kullanılan lityum adlı ilaç sekonder hiperparatiroidizm yapabilir, bu ilaç ayrıca hipotiroidizm de yapar.
Çölyak hastalığında primer hiperparatiroidizm de görülebilir. Literatürde günümüze kadar bildirilmiş 14 olgu sunumu bulunmaktadır. Bunların 7 tanesi 310 çölyaklı hastanın bildirildiği çalışmada verilmektedir, sıklık %2.3’dür (54). Hastaların çoğu, paratiroit bezinde adenom (iyi huylu tümör) saptandığı için ameliyat edilmiştir.
Primer hiperparatroidizm ve glutensiz diyet
Literatürde, primer hiperparatroidizm ve çölyak hastalığının birlikte olduğu ve glutensiz diyet sonucunun bildirildiği bir olgu bulunmuştur. 5 yıldan beri kaslarındaki güçsüzlük nedeniyle tekerlekli sandalye kullanmak zorunda olan bu hasta, ayrıca 2 kez kemik kırığı yaşamıştır. Paratiroit bezinin fazla çalıştığı saptanınca gerekli tedaviye başlanmış ve ilaçları yüksek dozlarda kullanılmasına rağmen yanıt alınmamıştır. Daha sonra çölyak hastalığı saptanmış ve ilaç tedavisine glutensiz diyet eklenince çok belirgin klinik iyileşme gözlenmiştir (55).
54.Maida MJ, Praveen E, Crimmins SR, Swift GL. Coeliac disease and primary hyperparathyroidism: an association? Postgrad Med J. 2006 ;82(974):833-5.
55. Alzahrani AS, Al Sheef M. Severe primary hyperparathyroidism masked by asymptomatic celiac disease. Endocr Pract. 2008;14:347-50.
