Son yıllarda gündeme gelen çölyak dışı gluten duyarlılığında sık rastlanan yakınmalardan biri de zihin bulanıklığıdır. Bu kelimelerle, söyleneni anlamada, sorulanlara yanıt vermede, hatırlamada, dikkati toplamada zorlanma, zihin berraklığında azalma ve kafa karışıklığı durumları anlatılmak istenir. Aslında sayılanlar çok seyrek gözlenmediği için, aile bireyleri tarafından bile kendilerinde de olduğu söylenerek bir hastalık belirtisi olarak kabul edilmez. Ancak son yıllarda artan Alzheimer hastalığı nedeniyle altmış yaşın üzerindeki kişilere ayrı bir özen gösterilip hemen nörologlara danışılır.

Zihin bulanıklığı, iç hastalıkları uzmanlarının ve gastroenterologların da sık karşılaştığı bir yakınmadır

Zihin bulanıklığı sanki nöroloji ve psikiyatri doktorlarını ilgilendiren bir yakınma olarak algılansa da bu hastalarla gastroenterolog veya iç hastalıkları uzmanları da sık karşılaşır. Çünkü çoğu zaman birlikte karın ağrısı, şişkinlik, ishal, kabızlık ve mide ağrısı gibi sindirim sistemine ait veya halsizlik, fenalık hissi, kas- eklem ağrısı, el- ayak uyuşması, baş ağrısı gibi genel yakınmalar vardır. Hastalar bu ana şikayetlerini anlattıktan sonra “Kafamı da toparlayamıyorum” diyerek sözlerini bitirirler. Zihin bulanıklığının nedeni olarak, eğer rutin testlerde saptanmışsa kansızlık, demir, folik asit ve B12, D vitaminleri eksiklikliği kabul edilip gerekli tedavi uygulanır. Bu değerler normal sınırlarda olduğunda da hastanın durumuna göre yaşlılığa, aşırı strese, uykusuzluğa veya bedenen ya da kafaca aşırı yorgunluğa bağlanarak, uzun yıllardan beri beyin kan akımını artırmak amacıyla kullanılan o ünlü ilaç yazılarak tedaviye başlanır. Ancak şikayetleri çok belirgin olanlar veya uygulanan tedavilerden yararlanmayanlar nörologlara yönlendirilir.

Zihin bulanıklığı nedenleri

Bilimsel tıp yayınlarını toparlayan Entrez pubmed sitesinde zihin bulanıklığı nedeni olarak sadece çölyak dışı gluten duyarlılığı verilmektedir. Ama internet ortamındaki diğer sitelerde, yazdıklarımın yanında daha farklı ve mantıklı nedenler de sayılmaktadır. Örneğin az yağlı diyetle beslenme, susuz kalma, beyin iltihabı, gıda alerjisi bunlar arasındadır. Ayrıca MSG (monosodium glutamate) gibi gıda katkıları ve aspartam gibi tatlandırıcıların etkileri de göz ardı edilmemelidir (1).

Glutenle ilişkili hastalıklar nelerdir?

Gluten dört buğday proteininden ikisi olan glutenin ve gliadine verilen ortak addır. Uzun yıllardan beri glutenin zararlı etkisiyle oluştuğu bilinen iki hastalığa (çölyak hastalığı ve buğday alerjisi), 2011 yılında çölyak dışı gluten duyarlılığı da eklenmiştir. Bu hastalıkta genellikle sindirim sistemine ait karın ağrısı, şişkinlik, ishal, kabızlık, aşırı gaz çıkarma, mide ağrısı ve yanması, ağız aftları gibi yakınmalar vardır. Ayrıca halsizlik, kendini iyi hissetmeme, zihin bulanıklığı, baş ağrısı, el ve ayaklarda uyuşma, fibromiyaljiye benzer kas ve eklem ağrıları, kas krampları, depresyon, sinirlilik, serebellar ataksi, öğrenme zorluğu, otizm, görme ve duyma halüsinasyonları, şizofreni gibi genel, nörolojik ve psikiyatrik yakınma ve hastalıklar da ya tek başına veya sindirim sistemine ait yakınmalarla birlikte bulunabilir (2-4) (bk., Kitap, s.89-100).

Çölyak dışı gluten duyarlılığı, gastroenterologlar tarafından bu kadar geç tanınmasına rağmen, glutenin zararlı etkisi bazı nöroloji ve psikiyatri doktorlarınca uzun yıllardan beri hep düşünülmüş adına da gluten duyarlılığı denmişti. Aslında doğru isim budur ve sanıyorum kısa süre içerisinde sadece gluten duyarlılığı adı kabul edilecektir, zaten kullanılmaya başlanmıştır bile (4). Hastalığın sıklığı şu anda %3-6 gibi hesaplanmaktadır ama bu oranın çok daha yüksek olması gerekir. Çünkü sindirim sistemine ait karın ağrısı, şişliği ve ishal, toplumda bulunma sıklığı %20’lere ulaşan irritabl bağırsak sendromunun da ana yakınmalarıdır ve iki hastalığın birbirine karışma olasılığı yüksektir.

Çölyak dışı gluten duyarlılığında nasıl tanı konur?

Bu hastalığın özelliği sayılan yakınmaların glutensiz diyetle (bk., Kitap, s.91-95) geçmesi, glutenli gıdaların yenmesiyle de oluşmasıdır. Tabii glutenle ilişki kısa sürede oluşan, daha çok sindirim sistemine ait yakınmalarda gözlenir ama zihin bulanıklığı, halsizlik, fenalık hissi, kas-eklem ağrıları, el ayak uyuşması gibi yakınmalar için de geçerlidir.
Sadece hastanın hissettikleri ile bir hastalığa tanı konması güçtür. Birlikte hiç olmazsa bir laboratuvar bulgusunun bulunması gerekir. Böylece hem tanı desteklenmiş olur hem de glutensiz diyetin daha güvenilerek uygulanması sağlanır. Çölyak hastalığı tanısında yıllarca kullanılan ama daha sonra hem çok hassas olmadığı hem de daha hassas testler gündeme geldiği için pek çok laboratuvar tarafından terk edilen bir test vardır (bk., Kitap, s.89). Bu testte gliadine karşı oluşmuş IgA ve IgG antikorlarının miktarına bakılır (IgA ve IgG AGA). Kafa karıştıran, son yıllarda çölyak hastalığı konusunda değerli ama bilinen AGA’dan farklı olmasına rağmen benzer adın verildiği bir testin (anti deamide gliadin peptid veya anti dgliadin antikor) gündeme gelmesidir. Bu son test hem özel laboratuvarlarda hem de bazı devlet hastanelerinde AGA yerine yapılmaktadır. Oysa çölyak dışı gluten duyarlılığının ilk tanımlandığı yıllarda yapılan bir çalışmada bu hastalarda IgG AGA %56.4, IgA AGA da %7 oranında artmış miktarlarda (pozitif) bulunmuştur (6). Bu durumda hiç olmazsa hastaların %64’ünde bir laboratuvar testi de tanıyı desteklemiş olur. AGA testleri yerine yapılan yeni testle bu sonuç alınmaz.

Sonuç

Gluten duyarlılığına ait her yakınma önemlidir ama zihin bulanıklığı kişileri rahatsız eden zor bir durumdur. Birlikte ellerde ayaklarda uyuşma, aşırı halsizlik ve fenalık hissi de varsa hasta doktor doktor dolaşmaya başlar. Ama onları en çok üzen de yapılan tetkiklere rağmen bir nedenin bulunmaması ve kendilerine hastalık hastası gözüyle bakılmasıdır. O zaman bu hastalarda çölyak dışı gluten duyarlılığı olasılığı mutlaka akla gelmelidir. Ayrıca glutensiz diyetle sonuç alınamayan zihin bulanıklığı olgularında diğer nedenler de araştırılmalıdır. Özellikle gıda alerjileri ve gluten dışı gıda duyarlılıkları da unutulmamalıdır.

Kitap: Artık Hastalığımla Baş Edebiliyorum (Mast Hücrelerinin Gizi), Nobel Tıp Kitabevleri.