Tıp biliminde eklem iltihabına artrit, halk arasında eklem romatizması olarak bilinen hastalığa da romatoid artrit adı verilir. Romatoid artrit daha çok el, ayak, bilek eklemleri gibi küçük eklemleri tutan otoimmün bir hastalıktır. Otoimmün hastalıklar, bireyin bağışıklık sisteminin kendi vücudunun protein, hücre elemanı, hücre, doku gibi yapılarına karşı savaş açması ve onları hasarlaması sonucu oluşan hastalıklardır. Son yıllarda otoimmün hastalıklarda mast hücrelerinin rolü, yani bu hastalıkların aslında mast hücrelerinin uyarıldıklarında salgıladığı maddelerin etkisiyle oluştukları bilgisi giderek artan bir yoğunlukta gündeme gelmektedir. Mast hücrelerini uyaran çok çeşitli etken arasında stres ve çevresel bazı faktörler bulunur. Bu faktörler azaltılarak mast hücrelerinin uyarılması da azaltılabilir ve hastalığın seyrinde iyi sonuçlar alınabilir. Bu yazıda romatoid artrit, mast hücreleri ve mast hücreleriyle iyi geçinmenin yolları üzerinde durulacaktır.
Romatoid Artrit Nasıl Bir Hastalıktır?
Romatoid Artrit toplumun %1’inde ve orta yaştaki kadınlarda daha sık gözlenen kronik bir hastalıktır. Zaman zaman alevlenerek, zaman zaman da sessiz devrelerle sürer gider. Bu hastalıkta sıklıkla tutulan eklemler arasında yukarıdakilere ek olarak diz, dirsek, kalça ve omuz eklemleri de bulunur. Hasta eklemde ağrı, şişlik, hareketlerinde kısıtlılık ve üzerinde sıcaklık artışı vardır. Ağrı geceleri daha fazladır, sabahları ise bir tutukluk (sertlik) devresi olur. Eklem zarının iltihabıyla başlayan hastalık, eklem kıkırdağının ardından da kemiğin hasarına kadar ilerler. Zamanla eklemde şekil bozuklukları gelişir. Hastalarda halsizlik, kilo kaybı, hafif ateş olabilir ve kansızlık gözlenebilir. El üzerinde dirsekte nodül adı verilen ağrısız kitleler oluşabilir. Kas ağrıları ve kasları kemiklere birleştiren tendonların iltihabı olan tendinitler tabloya eklenebilir. Akciğer, kalp, damar, sinir tutulumları da olabilir (1).
Romatoid Artrit ve Mast Hücreleri
Romatoid artritin nedeni bilinmez. Tüm otoimmün hastalıklar için kabul edilmiş olan, ‘genetik yatkınlığı olanlarda çevresel faktörlerin etkisiyle oluşur’ bilgisi bu hastalıkta da geçerlidir.
Romatoid artritteki çeşitli bağışıklık hücrelerini içeren iltihabın otoimmün reaksiyona bağlı olduğu uzun zamandan beri bilinmesine rağmen hastalığın oluşmasında mast hücrelerinin ana rolü oynadığı yeni yeni kabul görmektedir (2). Zaten son yıllarda mast hücrelerinin sadece romatoid artritte değil tüm otoimmün hastalıklarda rolü olduğu üzerinde durulmaktadır (3).
Aslında romatoid artritte mast hücrelerinin etkisi uzun yıllardan beri çeşitli çalışmalarda araştırılmıştır. Bunlardan birinde hasta eklemdeki mast hücrelerinin uyarılmış olduğu yani içlerindeki granüllerde (taneler) depolamış oldukları maddeleri boşalttıkları saptanmıştır (4). Günümüzde, bu maddelerden biri olan triptazın ağrı oluşturduğu bilinmektedir (5). Ayrıca mast hücreleri uyarıldıklarında iltihabı oluşturan hücreleri toplayan sitokinleri de salgılar (2). Mast hücrelerinin rolünü kesin gösteren ilk çalışma, mast hücresi bulunmayan fare türlerinde eklem iltihabının oluşturulamadığını, mast hücre eklenmesiyle bu durumun değiştiğini gösteren çalışmadır (6).
Romatoid Artritte Mast Hücreleri Niçin Önemlidir?
Çünkü mast hücrelerini uyaran bazı faktörlerin azaltılması veya ortadan kaldırılması mümkündür. O zaman bu hücrelerin rol oynadığı hastalıkların seyrinde düzelmeler olabilir ve tedavide daha başarılı sonuçlar elde edilebilir.
Mast hücrelerini uyaran faktörlerin biri strestir ve stresle açığa çıkan bir hormon olan CRH mast hücrelerini uyarır (7). Bu durumda hastaların stresten uzak durmaları, tedavilerine yardım eder. Aslında bazı hastalarda hastalığın büyük bir stresten sonra başladığı bile gözlenmektedir.
Mast hücreleri uyaran maddelerden bir grubuna ksenoöstrojen genel adı verilir (7). Ksenoöstrojenlere bir örnek olarak tarım ilaçları (yani pestisitler) gösterilebilir. Pestisitler toprakta uzun süre kalır ve çeşme sularıyla, kalıntıları da meyve ve sebzelerle vücuda girer. Su ve yemlerdeki pestisitler eti yenen hayvanların yağlı dokularında depolanır. Bu durumda yemek, çay ve kahve yapımında çeşme suları yerine güvenirliliği kanıtlanmış kaynaklardan elde edilen içme sularının kullanılması iyi olur. Meyve ve sebzelerin kabuklarının soyularak yenmesi, etlerin yağlı kısımlarını yememesi de pestisit alımını azaltan diğer önlemlerdir.
Bir başka ksenoöstrojen de sert plastiğin içerisinde bulunan bisfenol A’dır. Bu kimyasal bileşimden kaçınmak için önce plastik içme suyu bidonlarını cam bidonlarla değiştirmek, plastik yemek saklama kaplarını kullanmamak gerekir. Ayrıca teneke kutuların içi de bu maddeyle kaplanmıştır. O nedenle hastaların teneke kutularda satılan yiyecek ve içecekleri tüketmemeleri gerekir. Bir başka bisfenol A kaynağı termal kağıtlardır. Romatoid artritli bir hastanın kasa fişi, bilet ve etiket gibi termal kağıtlara sürekli elinin değmesi gereken bir işinin olmaması gerekir. Ksenoöstrojenler çok fazla sayıda, çeşitte ve en kötüsü de modern yaşantının gereksinimi olarak kullanılan pek çok eşyanın içerisindedir. Bu konuyu bir sonraki makalede daha geniş olarak ele almayı planlıyorum.
Mast hücrelerini uyaran faktörlerin bir grubu tip I alerjiye (IgE aracılı alerji) neden olan alerjenlerdir. Kanada’da yapılmış bir çalışmada alerjik hastalıkların, romatoid artritlilerde anlamlı olarak artmış olduğu saptanmıştır (8). O zaman romatoid atritli hastalarda alerji varlığı ve nedenleri araştırılmalı, hastalar da saptanan alerjenlerden uzaklaşmalıdır. Özellikle evde sürekli solunan mayt, küf mantarı, evcil hayvan tüyü, hamam böceği gibi ev içi havası alerjenleri konusuna özen gösterilmelidir (bk., Kitap, s. 210-218).
Gıda ve gıda katkıları, IgE aracılı alerjiye bağlı olarak ve daha çok da IgG antikorları (gıda duyarlılığı) yoluyla mast hücrelerini uyarır. Katkısız beslenmeye özen göstererek (bk., Kitap, s. 224-230) katkı kaynaklı mast hücre uyarılması azaltılabilir. Bu amaçla gıda kısıtlaması yapmak için A ve C planlarından yararlanılabilir (bk., Kitap, s. 233-235). Çok güzel bir çalışmada eklem zarındaki mast hücrelerinin IgG immün komplekslerle uyarıldığı gösterilmiştir (9). Bir antijenle ona karşı oluşmuş IgG antikorunun birleşmesinden oluşan immün kompleklerin antijenleri niçin gıdara ait olmasın? Gıda konusunu ek kitabın Romatoid Artrit bölümünde daha detaylı anlattım. Ayrıca temizlik, kozmetik ürünleri de alerji ve duyarlılığa neden olabilir.
Romatoid artritteki iltihabı azaltmak için mast hücre stabilizörü adı verilen ilaçların kullanılmaları da düşünülebilir (bk., Ek Kitap, V. Bölüm, Öğrencilerime uyarılar)
CRH (corticotropin releasing hormone)
Kitap: Artık Hastalığımla Baş Edebiliyorum (Mast Hücrelerinin Gizi), Nobel Tıp Kitabevleri.
Kaynaklar
Görsel Kaynaklar
