Down sendromu bir hastalık değil, bir genetik farklılıktır ama bu kişilerde sindirim sistemiyle ilgili olarak reflü hastalığı, mide bağırsak sorunları ve çölyak hastalığı sık gözlenir. Ayrıca çoğunda hafif ve orta derecede öğrenme güçlüğü ve işitme kaybı vardır.
Down Sendromu ve Çölyak hastalığı
Down sendromlularda çölyak hastalığı sıklığını araştıran fazla sayıda çalışma yapılmıştır. Bu çalışmalarda %3 den başlayıp %18’in üzerine çıkan oranlar saptanmıştır (1). Günümüzde çölyak hastalığı araştırmasında önce tanıda çok hassas olan otoantikorlardan (EMA, tTGA) yararlanılır. Bunlar yüksek çıktığında, gastroskoplarla ince bağırsağın üst bölümünden örnekler alınır. Bu örneklerin histopatolojik incelemesi sonucu kesin tanı konur.
Down Sendromu ve AGA
Çölyak hastalığının tanısında daha önceleri AGA’lara da bakılırdı. AGA, anti gliadin antikor sözcüklerinin baş harflerinden oluşan bir kısaltmadır. Gliadin, buğday, arpa, çavdar gibi tahılların proteini olan glutenin bir bölümüdür. Aslında ona karşı yükselmiş IgA ve IgG antikorlarının miktarını ölçen test, 1970’li yıllardan başlayarak yakın zaman kadar çölyak hastalığının tanısında kullanılmıştır. Otoantikorlar daha sonra tıp bilimine girmiştir ve AGA’lara göre çölyak hastalığının tanınmasında çok daha başarılı bulununca bu yüzyılın başında itibaren AGA’lara önem verilmez olmuştur. Down sendromlularda da AGA’lar çölyak hastalığını tanıma konusunda başarısız kalmış ancak çok yüksek oranlarda pozitiflik vermiştir. Örneğin bir çalışmada IgA AGA %22.1, IgG AGA %48.6 olarak saptanmıştır (2). İşte bu nedenle Down sendromlularda çölyak hastalığı ön tanısı için AGA’ların bakılmasının anlamsız olduğuna da karar verilmiştir.
Down Sendromu ve Çölyak Dışı Gluten Duyarlılığı
Son yıllarda çölyak dışı gluten duyarlılığı adında bir hastalık tüm doktorlarca kabul görmeye başlamıştır. Aslında çok uzun yıllardan beri özellikle psikiyatristler ve nörologların (ruh ve sinir hastalıkları uzmanları) gluten duyarlılığı adını vererek üzerinde durdukları bu hastalıkta, çölyak hastalığı veya buğday alerjisi yoktur ama glutene bağlı çok farklı sistemleri ilgilendiren hastalıklar tek başına veya birlikte bulunur (bk.,Kitap, s.97-100). Gluten duyarlılığı adı bence hastalığa çok daha uygundur ve yazıda da bu adı kullanmayı yeğledim. Bu hastalarda sindirim sistemine ait karın ağrısı, ishal, şişkinlik hissi, kabızlık, reflü, mide ağrısı ve yanması, ağızda aftlar oluşması gibi yakınmaların yanında baş ağrısı, sinirlilik, el ve ayaklarda uyuşma, zihin bulanıklığı, beyin gelişme bozukluğu, öğrenme bozukluğu gibi sinir sistemiyle ilgili yakınmalar vardır. Ayrıca genel yorgunluk, halsizlik, kas ve eklem ağrıları, depresyon ve kansızlığa da sık rastlanır (3, 4). Genelde tanı için tek objektif veri AGA IgA ve IgG antikorlarının yüksek olmasıdır (5). Gluten duyarlılığının tek tedavisi de glutensiz diyettir (bk., Kitap, s.91-95)
Bu bilgilerin ışığında akla bazı sorular gelmektedir. Down sendromlulardaki artmış IgA ve IgG AGA miktarları gluten duyarlılığının göstergesi olamaz mı? Bu çocuklarda sık gözlenen pek çok yakınma ve hastalığın gluten duyarlılığı ile bir ilişkisi olabilir mi?
Ne yapılabilir?
Sindirim sistemine ait yakınmaları olan çocuklarda, uygulanan tedavilerle sonuç alınamadığında, çölyak hastalığı tanısı için gerekli olan testlerin yanında, IgA ve IgG AGA testleri de yapılabilir . Çölyak hastalığında glutensiz diyet ömür boyu uygulanır ama sadece IgA ve IgG AGA’lardan birinin pozitifliğinde uygulanan glutensiz diyetin süresi alınan yanıta ve kişinin uyumuna göre belirlenebilir. Aslında bildirilmiş çalışma bulunmadığı için, öğrenme güçlüğü, duyma kaybı gibi istenmeyen durumların gelişmesini bir dereceye kadar önlemek amacıyla, Down sendromlu çocuklarda AGA testlerinin yapılmasını ve pozitif çıkanlara glutensiz diyet uygulamasını önermek için henüz çok erkendir. Ancak gene de yaşamlarının ikinci yılından başlayarak belirli aralarla çölyak testlerinin yanında IgA ve IgG AGA testlerinin yaptırılması ve pozitiflik saptandığında glutensiz diyete geçilmesi düşünülebilir. Aslında çocuklarda gıdaların tatlarına alışma daha yeni başladığından glutensiz diyet uygulaması ergen ve erişkinlerdeki kadar zor olmaz.
Yaşamın ikinci yılı, testlere başlamak için erken olarak değerlendirilebilir ama bu konuda fazla geç kalınmaması yararlı olabilir. Örneğin son yıllarda yapılan bazı çalışmalar, çölyak hastalarında sensorinöral adı verilen, iç kulak, işitme siniri ve beyni ilgilendiren işitme kaybının yüksek oranlarda bulunduğunu göstermiştir (6,7). Bir çalışmada ise sekiz yaşındaki Down sendromlu çocukların %35’inde, büyük çoğunluğu sensorinöral tipte ve hafif veya orta derecede olan işitme kaybı saptanmıştır (8). İşitme kaybı bu çocukların çevre ile iletişimini, öğrenme yetisini, küçük yaşta ortaya çıktığında konuşmasını kötü yönde etkileyen bir durumdur. O zaman sekiz yaşından çok daha önce çölyak hastalığı için gerekli incelemelerin yapılması, sadece AGA pozitifliğinde bile glutensiz diyete geçilmesi onlara bir şans verebilir. Ancak AGA testi devlet hastanelerinde, önerdiğim ve eskiden beri kullanılan test olarak uygulanmakta, özel laboratuvarlarda farklı bir şekli olan deamide gliadin testi yapılmaktadır. Çünkü AGA testi gliadine karşı oluşmuş antikorların miktarını ölçerken diğeri çölyak hastalığı tanısında başarılı olmaktadır. Çölyak hastalığı Down sendromunda, gluten duyarlılığına göre daha seyrek olduğu için yanlış yere negatif sonuç alınabilir.
Bu çocuklarda ekmek mayasına karşı antikor olan ASCA ile ilgili araştırma bir çalışmada yapılmış ve orada da pozitiflik AGA’larla ilişkili bulunmuştur (9). O zaman AGA testleri yaptırılırken kitabın V. bölümündeki kişiye özel önerilerden B planı uygulanabilir. Orada AGA ve ASCA yanında çölyak hastalığı için otoantikorlara da bakılmaktadır.
Kitap: Artık Hastalığımla Baş Edebiliyorum (Mast Hücrelerinin Gizi), Nobel Tıp Kitabevleri.
4. Ford RP The gluten syndrome: a neurological disease. Med Hypotheses. 2009;73:438-40.
5. Volta U, Tovoli F, Cicola R, et al. Serological tests in gluten sensitivity (nonceliac gluten intolerance).J Clin Gastroenterol. 2012;46:680-5.
6. Leggio L, Cadoni G, D’Angelo C,et al. Coeliac disease and hearing loss: preliminary data on a new possible association. Scand J Gastroenterol. 2007;42:1209-13.
7. Hizli S, Karabulut H, Ozdemir O, Sensorineural hearing loss in pediatric celiac patients. Int J Pediatr Otorhinolaryngol. 2011;75:65-8.
8. Austeng ME, Akre H, Falkenberg ES, et al. Hearing level in children with Down syndrome at the age of eight. Res Dev Disabil. 2013;34:2251-6
9.Wolters VM, Alizadeh BZ, Weijerman ME, et al. Intestinal barrier gene variants may not explain the increased levels of antigliadin antibodies, suggesting other mechanisms than altered permeability. Hum Immunol. 2010;71:392-6.
