Crohn hastalığı sindirim sisteminin en önemli otoimmün hastalıklarından biridir ve ülseratif kolitle birlikte inflamatuvar veya iltihabi bağırsak hastalığı ortak adını alır (bk., Kitap, s.141-147). İki hastalık da bağırsakların, zaman zaman alevlenmeler, zaman zaman sessiz devrelerle seyreden kronik iltihaplı hastalıklarıdır. Hem ince hem de kalın bağırsağı tutabilen Crohn hastalığı, sadece kalın bağırsağın hastalığı olan ülseratif kolite göre daha zor bir hastalıktır. Crohn hastalığında hasta bağırsak bölümünde darlık, diğer organlara ve karın duvarı veya anüs çevresi derisine açılan fistüller gelişebilir, bazen de karın içinde apse oluşabilir. Bunların bazılarına ve ilaç tedavisi ile yanıt alınamayan hastalara cerrahi girişim gerekebilir ama hasta bölge çıkarılsa da ameliyat sonu tekrar sık gözlenir.
Crohn Hastalığı ve Gıdalar
Crohn hastalarında gıdaların önemi, 1980’li yılların ortalarında İngiltere’de yapılmış bir çalışma ile çok belirgin olarak gösterilmiştir. Çalışmacılar önce hastalarını alerjen içermeyen elemental diyet adı verilen sıvılarla besleyip yakınmasız duruma getirdikten sonra, her gün bir gıda ekleyerek yakınmanın olup olmadığını izlemişlerdir. Daha sonra dokunan gıdaları keserek, hiç ilaç kullanmadan 77 hastanın 51’inde 51 aya ulaşan iyileşmeler saptamışlardır (1). Bir başka benzer çalışmada ise iyilik süresi o kadar uzun olmasa da aynı sonuç alınmıştır (2). Her iki çalışmada da dokunan gıdaların başında buğday unu, ekmek mayası ve süt ürünleri bulunmaktadır.
Crohn Hastalığı ve Ekmek Mayası
Crohn hastalarında 1990’lı yıllarda, ekmek ve bira mayası olan Saccharomyces cerevisiae’ye karşı oluşmuş IgA ve IgG antikorlarının miktarlarının arttığı saptanmış ve buna ASCA pozitifliği denmiştir. O zamandan beri bildirilen sayısız çalışmada, sadece ASCA pozitifliğinin tanıdaki değeri araştırılmış ama bir çalışma dışında “ Acaba ekmek mayasının hastalığın tetiklenmesinde rolü var mıdır?″ sorgulaması yapılmamıştır. O çalışmada hastalar, önce normal diyetle, ardından maya kesilerek ve sonra da maya eklenerek izlenmiştir . Sonuçta da ekmek ve bira mayasının hastalığın ağırlığını artırdığı saptanmıştır (3).
Crohn Hastalığı, IgG Pozitif Gıdalar ve Katkılar
On iki yıldan beri Crohn hastalığı da içeriside olmak üzere farklı sindirim sistemi hastalığı olanlara, çok sayıda gıdaya karşı oluşmuş IgG antikorlarını ölçen testin klavuzluğunda uyguladığım gıda kısıtlamasıyla genellikle iyi sonuçlar alırım. Hasta mektuplarında bunun örneklerini okuyabilirsiniz. Crohn hastalığında IgG pozitif gıdaların kısıtlanmasıyla yapılan bir çalışmada, hastaların karın ağrılarının, ishallerinin azaldığı, halsizliklerinin ve genel sağlık durumlarının düzeldiği saptanmıştır (4). Biz de, benzer şekilde gıda kısıtlamasıyla remisyona (sessiz devreye) girmiş hastalara IgG pozitif gıdaları verdiğimizde hastalık tablosunun bozulduğunu ve hem kan hem de dışkıdaki iltihap göstergelerinin arttığını gösterdik. Aynı sonucu katkılar için de aldık (5).
Bir başka çalışmada da sindirim sisteminin farklı hastalıklarında gıdalara özel IgG verilerinin istatistiksel değerlendirmesinde, Crohn hastalarında ekmek mayası, agar ve balın çok çok anlamlı olarak farklılık gösterdiğini saptadık (Kongre bildirisi olarak sunuldu). Maya kısıtlaması ve bal kısıtlaması zor değildir. Tabii maya için körlemesine değil de, IgA ve IgG ASCA pozitifliği saptanırsa kısıtlamanın yapılması doğru olur. Bu test ülkemizde hemen her laboratuvarda yapılabilmektedir. Bal için bu kolaylık olmadığından kısıtlaması körlemesine yapılabilir, hiç olmazsa balın yararları konusundaki yayınlara dayanarak hergün ve aşırı tüketilmesinden vaz geçilebilir.
Agar kıvam verici katkılardan olup başta yoğurt, dondurma olmak üzere hazır gıdalarda sık kullanılır (bk. Kitap, s. 226-228). Ancak çok özenle yapılacak katkısız beslenme ile bu katkıdan ve dolayısıyla diğer katkılardan da elden geldiğince uzaklaşmak mümkündür. Crohn’lu hastalarımda diğer katkılara karşı da pozitiflik yüksek oranlardadır. Ülkemizde üç yüzün üzerinde katkı kullanıldığı için hepsine karşı oluşmuş IgG antikorlarına teker teker bakılarak kısıtllanması mümkün değildir. Kaldı ki aynı hazır gıdaya çok sayıda farklı katkı eklenmektedir.
Aslında Crohn’lu hastalarımda, başta gluten olmak üzere, yumurta, süt ve ürünleri, ay çekirdeği gibi çok sık tüketilen fazla sayıda gıdaya karşı da IgG pozitifliği saptadım (bk. Kitap, s.146-147). Ama bu hastalara maya ve katkı kısıtlaması gibi ilk olarak glutensiz diyeti öneremiyorum. Çünkü yerini alacak tahıl konusunda bilgi sahibi olunması gerekir. Glutensiz diyette genellikle ülkemizde mısır ve pirinç unu kullanılır ama onlara karşı IgG pozitifliği oranları da %19 ve %31’dir.
Sonuç olarak Crohn hastalarının ilk aşamada, ASCA IgA veya IgG testinden birinin pozitifliğinde mayadan uzaklaşmalarının yararlı olacağını düşünüyorum. Bu durumda hem mayasız ekmek (ekşi hamur mayası kullanılabilir) hem de mayasız, sadece karbonatla kabartılmış hamurişleri yemeleri ve bira içmemeleri gerekir. Şarapta da Saccharomyces cerevisiae bulunduğunu ekleyeyim. Diğer bir önemli kısıtlama da hazır yiyecek ve içeceklerde yapılmalı ve elden geldiğince katkısız beslenilmelidir (bk., Kitap, s.224-230). Hastaların bu uygulamayı günlük tutarak 1 ay yapması ve sonunda kendilerini değerlendirmesi iyi olur. Eğer yakınmalarında düzelme olursa, diğer gıdalar için kitabın V. bölümündeki kişiye özel önerilere (bk.,s.230-240) uyulması yarar sağlayabilir.
Kitap: Artık Hastalığımla Baş Edebiliyorum (Mast Hücrelerinin Gizi), Nobel Tıp Kitabevleri
Görsel Kaynaklar:
By BruceBlaus (Own work), via Wikimedia Commons
By Samir at English Wikipedia, via Wikimedia Commons
