Alzheimer hastalığı, 60 yaş üzerinde, kadın ağırlıklı olarak gözlenen ve bilinmeyen nedenlerle sağlıklı beyin dokusunun bozulması (nörodejenerasyon) sonucu ortaya çıkan bir hastalıktır. Son yıllarda Alzheimer hastalığı ve mast hücreleri ilişkisini inceleyen yazılar artmıştır. Burada o yazıları özetleyerek sizlere iletmeyi amaçladım. Mast hücrelerinin uyarılmasının azaltılmasının hastalık seyrini iyi yönde etkileyebileceğini düşünüyorum.

Alzheimer Nasıl Bir Hastalıktır?

Bu hastalıkta beyindeki sinir hücrelerinin içinde ve dışında bazı protein birikmeleri* ve sinir hücrelerinde beklenenden fazla azalma gibi değişiklikler olur. Son yıllarda da glia iltihabı üzerinde durulmaktadır (1,2). Glia, beyinde sinir uyarılarını üreten ve ileten nöron adı verilen sinir hücrelerinin yanında bulunan, onlara destek olan, besleyen, atık ürünleri, parçalanmış hücreleri, zararlıları uzaklaştıran ve tamir görevi yapan hücrelere verilen genel addır.

Hastalık hafif unutkanlık, dikkat eksikliği ve yeni şeyleri öğrenme güçlüğüyle başlar, o aşamada henüz günlük işlevsellik bozulmamıştır. Buna hafif kognitif bozukluk denir. Zamanla tabloya konsantrasyon güçlüğü, kafa karışıklığı eklenir, algılama, analiz etme yeteneği bozulur ve hasta gündelik işlerini de yapamaz hale gelir. Kişilik değişiklikleri ve bazı psikolojik belirtiler gelişebilir. Sonunda hastalık daha da ağırlaşarak hastayı çevresinden, kendisinden, anılarından uzaklaştırır. Hasta artık kendine ait günlük gereksinimlerini bile karşılayamayan, çevresindekilere ve yatağa bağımlı bir bireye dönüşür.

Alzheimer hastalığı için yaştan sonra ikinci risk faktörü pozitif aile öyküsüdür. Alzheimer hastalığı sinsi başlar ve yavaş ilerler. Tüm süreç genelde 10 yılı bulur.

Mast Hücreleri ve Glia İltihabı

Mast hücreleri günümüzde bağışıklık sisteminin yöneticisi olarak kabul edilmektedir ve bu hücreler iltihap oluşumunda ana rolü oynamaktadır. Vücut dokularında yerleşmiş olan mast hücreleri beyinde damarların çevresinde bulunur. Mast hücreleriyle glia hücreleri arasında iletişim vardır, yani mast hücreleri uyarılınca glia hücreleri de uyarılır (3-5). Glia hücreleri uyarıldıklarında bazı maddeler salgılayarak glia iltihabına neden olur. Son yıllarda Alzheimer hastalığı yanında Parkinson hastalığı ve multipl sklerozun oluşmasında ve ilerlemesinde kronik glia iltihabı sorumlu tutulmaktadır. Hatta Alzheimer hastalığındaki Aß plaklarının* oluşması da glia iltihabına bağlanmaktadır (6).

Mast Hücrelerini Uyaran Faktörler Nelerdir?

Bu durumda mast hücrelerini uyaran faktörler azaltılarak glia iltihabı da azaltılabilir, sonuçta hastalık baskılanabilir ve ilerlemesi durdurulabilir. Tabii bu uygulamanın (bk. Kitap, V.Bölüm) hafif kognitif bozukluğu bulunan ve özellikle hastalığının öneminin farkında olan hastaların kendileri tarafından yapılması çok daha başarılı sonuç verebilir.

Mast hücrelerini uyaran faktörlerin başında tip I alerjiye neden olan alerjenler gelir. Aslında Alzheimer hastalarında alerjik hastalıklar sık gözlenir (7). İlginç bir çalışmada, solunum yolu alerjisi oluşturulan farelerin beyinlerinde Alzheimer hastalığındaki değişikliklerin geliştiği gösterilmiştir (8). Bu durumda öncelikle solunum yoluyla sürekli olarak alınan mayt (mite, ev tozu akarı), küf mantarı, hamam böceği, kedi köpek tüylerine karşı alerji araştırması yapılıp saptandığında hasta bunlardan uzaklaştırılabilir. Özellikle mayt alerjisi üzerinde durulmalıdır, çünkü yeni yayınlanan bir çalışmada Alzheimer hastalarında en fazla bunlara karşı alerji olduğu saptanmıştır (9). Bu çok yararlı bir çalışma olup, belki de Alzheimer hastalığı gibi nörodejeneratif hastalıklardan biri olan Parkinson hastalığının da niçin ileri yaşlarda ortaya çıktığını açıklayabilir ve ‘yıllar içerisinde atılmaya kıyılmadığı için biriktirilen mayt yükü eşyaların rolü olabilir mi?’ sorusuna yanıt verebilir. Mayt mücadelesi zor ve sürekli yapılması gereken bir uygulamadır (bk., Kitap, s. 211-217).

Mast hücrelerini uyaran çok çeşitli nedenlerden biri de gıdalardaki pestisit kalıntılarıdır. Pestisitler tarım zararlılarını ortadan kaldırmak için kullanılan kimyasallar olup, toprakta uzun süre kalır ve sularla da insanlara ulaşırlar. Bunlardan uzaklaşmak için organik gıdalara beslenmenin, yiyecek ve içeceklerde kaynak suyu kullanmanın yararı olabilir. Ayrıca su ve gıda saklama kaplarının içerdiği Bisfenol A da mast hücrelerini uyaran bir maddedir ve onların da cam olanlarına geçilmelidir.

Gıdalar ve gıda katkıları da mast hücrelerini uyarabilirler. Bu hastaların öncelikle gıda katkılarından uzaklaşmaları sağlanabilir, hazır hiçbir yiyecek ve içecek verilmemesine özen gösterilebilir (bk., Kitap, s. 224-230). Alerji ve duyarlılık yapan gıdaların seçimi için gerekli testler yapılıp, bulunanlar diyetten uzaklaştırılabilir (bk., Kitap, s. 230-240). Bazı bilgiler için, ek kitabın “Nörolojik hastalığı olanlara öneriler″ bölümüne bakılabilir.

Günümüzde iltihabı azaltan bazı ilaçlar Alzheimer hastalığının tedavisinde kullanılmaktadır (10). Aslında bu amaçla mast hücre stabilizörü adı verilen ilaçların kullanılmaları da düşünülebilir (bk., Ek Kitap, V. Bölüm, Öğrencilerime uyarılar)

*Hücrelerin içinde tau proteininden oluşan nörolif yumakları ve hücrelerin dışında amiloid beta (Aß) protein plakları gözlenir.

Kitap: Artık Hastalığımla Baş Edebiliyorum (Mast Hücrelerinin Gizi), Nobel Tıp Kitabevleri.