Bazı gıdalarla migren ataklarının tetiklenmesi ve şiddetinin artması hastalar tarafından sıkça söz edilen, tıp alanında da elli yıldır üzerinde durulan bir konudur. Son on yıldan beri de IgG antikoru yüksek olan gıdaların (duyarlılık yapan gıdalar) diyetten uzaklaştırılmasının, migren ataklarına iyi yönde etkisini bildiren çalışmalar yayınlanmaktadır. Migrende ilaçlarla yapılan tedavinin yanında bazı gıdalar için kısıtlama, genelde kabul edilen bir uygulamadır (1-2). Ancak sonuç alınamayan olgularda, kişiye özel testlerle bulunan gıdaların kısıtlanması, daha başarılı olabilir. Bu makalede migren- gıda ilişkisi bu açıdan ele alınmıştır.

Migren Nedir?

Migren, zonklama şeklinde hissedilen baş ağrısı ataklarıyla seyreden bir hastalıktır. Ağrı sıklıkla tek taraflı olup şakaklarda hissedilmesine rağmen yaygın olabilir, göz kürelerinin arkasında, alında ve başın arka tarafında da hissedilebilir. Ağrı çok şiddetli olabilir, hastayı yataktan çıkamaz hale getirir ve yaşam kalitesini düşürür. Ataklar bazı hastalarda seyrek olup yılda birkaç kez, bazılarında da çok sık olup ayda defalarca ortaya çıkar. Birlikte, bulantı, kusma, ışığa ve sese karşı aşırı hassasiyet vardır. Ek olarak şişkinlik, ishal kabızlık gibi sindirim, baş dönmesi, konuşmada bozukluk, kafa derisinde hassasiyet gibi sinir sistemiyle ilgili yakınmalar, depresyon gibi psişik ve uyuşukluk, güçsüzlük gibi genel bazı değişiklikler de tabloya eklenebilir.

Migren, kadınların yaklaşık %20’sinde, erkeklerin %8’inde gözlenir. Kadın cinsiyet migren için risk faktörüdür. Diğer bir risk faktörü de, ailede migren bulunmasıdır ve aile fertlerinden birinde migren olduğunda sıklık 2 katına yükselir.

Migren Atağını Tetikleyen Gıdalar

Migreni tetikleyen yiyecek ve içecekler arasında, çikolata, kafein, eski peynirler, gıda katkıları, alkol özellikle şarap ve bira bulunur (1,2). Gıda katkıları olarak migren oluşturma açısından en çok suçlananlar, koruyucular (nitrat ve nitritler), suni tatlandırıcılar (ör., aspartam) ve monosodyum glutamattır (MSG) . Ataklar çoğunlukla tetikleyici gıdaların alımından sonra 1 -12 saat içerisinde gelişir (2). Hastalığın ataklar şeklinde seyretmesi, sanki aralıklı yenen bir gıdaya bağlı olabileceğini düşündürse de yeni yayınlanan bir çalışmada, atakların sık tüketilen gıdaların biriken etkisine bağlı olduğu gösterilmiştir (3). Açlık da migreni tetikler.

Yukarıda sayılan gıdaların yanında, alerji ve duyarlılık testleriyle saptanan gıdaların kısıtlamalarıyla da iyi sonuçlar alındığı bildirilmektedir. Migrende alerjiyle ilgili olarak ulaşılabilen ilk makale, yumurta alerjisine bağlı bir olgu sunumudur. Ardından gıda alerjisi ve migren çalışmaları yapılmış ve bir grubunda IgE- aracılı alerjiyi destekler sonuçlar alınmıştır (4, 5). 2007 yılından beri de gıda duyarlılığı üzerinde durulmuş ve yüksek IgG antikoru olan gıdaların diyetten uzaklaştırılmasıyla üç çalışmada başarılı sonuçlar alınmıştır (6-8). Atakların sıklığı, süresi ve şiddetinde azalmalar bildirilmiştir. Bir çalışmada ise düzelme ilk ayda gözlenmiş ama 3. ayın sonunda iyilik durumu devam etmemiştir (9).

Migren ve Mast Hücreleri

Öte yandan mast hücrelerinin migren oluşmasında rol oynayabileceği yarım yüzyıl önce ileri sürülmesine (10) rağmen tıp dünyasında ancak son yıllarda kabul edilmeye başlanmıştır. Günümüzde bir grup migren artık beyin zarındaki mast hücrelerinin uyarılmasına bağlanmaktadır (11). Bu durumda IgE aracılı gıda alerjilerinde ve gıda duyarlılıklarında, IgE ve IgG antikorları yoluyla mast hücrelerinin uyarılarak migren ataklarına neden olması kolayca açıklanabilir. Migren ataklarını tetikleyen diğer gıda ve gıda katkları da benzer yollarla veya nitratlı gıda katkılarında olduğu gibi beyin damarlarını genişleterek etkili olabilirler.

Migren ve Hava Alerjenleri

Mast hücreleri havada bulunan alerjenlere bağlı alerjilerde de uyarılır. Bu nedenle gıdaların yanında, özellikle de mayt ve küf alerjisi, bazı olgularda migren atağının tetiklenmesinde etkili olabilir. Ülkemizden yapılmış bir çalışmada mayt alerjisine ait testlerin de migrenli hastalarda yüksek oranlarda pozitif olduğu saptanmıştır (12).

Sonuç olarak migren atağına neden olduğu kabul edilen gıdaların yanında, alerji ve duyarlılık testleriyle saptanan gıdaların kısıtlanmasıyla da iyi sonuçlar alınabilir. Ek olarak katkısız beslenme yanında mast hücre uyarılmasını azaltan diğer önerilere uyulmasının yararı olabilir. Atakları sık olan ve koruyucu tedaviyle sonuç alınamayan migrenli hastalarda kitabın V. Bölümündeki genel ve kişisel önerilere elden geldiğince uyulması iyi sonuç verebilir.

Kitap: Artık Hastalığımla Baş Edebiliyorum (Mast Hücrelerinin Gizi), Nobel Tıp Kitabevleri.

1.Martin VT, Vij B.Diet and Headache: Part 1. Headache. 2016;56:1543-1552.

2. Zaeem Z, Zhou L, Dilli E. Headaches: a Review of the Role of Dietary Factors.

3. Taheri S. Effect of exclusion of frequently consumed dietary triggers in a cohort of children with chronic primary headache. Nutr Health. 2017;23:47-50.

4.Wilson CW, Kirker JG, Warnes H, O’Malley M. The clinical features of migraine as a manifestation of allergic disease. Postgrad Med J. 1980;56:617-21.

5.Mansfield LE, Vaughan TR, Waller SF, Haverly RW, Ting S. Food allergy and adult migraine: double-blind and mediator confirmation of an allergic etiology. Ann Allergy. 1985;55:126-9.

6.Arroyave Hernández CM, Echavarría Pinto M, Hernández Montiel HL.Food allergy mediated by IgG antibodies associated with migraine in adults. Rev Alerg Mex. 2007;54:162-8.

7.Alpay K, Ertas M, Orhan EK, Ustay DK, Lieners C, et al. (2010) Diet restriction in migraine, based on IgG against foods: a clinical double-blind, randomised, cross-over trial. Cephalalgia. 2010;30:829-37.

8. Aydinlar EI, Dikmen PY, Tiftikci A, Saruc M, Aksu M, et al. IgG-based elimination diet in migraine plus irritable bowel syndrome. Headache. 2013;53:514-25.

9. Mitchell N, Hewitt CE, Jayakody S, Islam M, Adamson J, et al. Randomised controlled trial of food elimination diet based on IgG antibodies for the prevention of migraine like headaches. 2011, Nutr J 10:85.

10.Sicuteri F. Mast cells and their active substances: Their role in the pathogenesis of migraine. Headache. 1963;3:86–92.

11.Aich A, Afrin LB, Gupta K. Mast Cell-Mediated Mechanisms of Nociception. Int J Mol Sci. 2015;16:29069-92.